Liste: Dünya Edebiyatının En Ünlü 10 Dedektifi

Polisiye türünün en önemli alt başlıklarından biri dedektif öyküleri. Elbette iyi bir dedektif öyküsünün olmazsa olmazı da ilginç bir baş karakter. Biz de bu listede dünya edebiyatına iz bırakmış en ünlü 10 dedektifi derliyoruz.

Keyifli okumalar!

1. Sherlock Holmes (Sir Arthur Conan Doyle)

Kime sorsanız aynı cevabı vereceğinden kuşku yok: edebiyat dünyasının en ünlü dedektifi Sherlock Holmes‘tur. Sir Arthur Conan Doyle tarafından ilk kez “A Study in Scarlet” (Kızıl Dosya; 1887) romanında yaratılan Sherlock Holmes karakteri, okuyucunun karşısına bu ilk çıkışından sonra toplamda dört roman ve 56 kısa hikayede boy göstermiştir. Doyle tarafından yazılan orijinal “Sherlock Holmes Külliyatı” bundan ibaret, ama elbette Britanyalı eksantrik ‘Danışman Dedektif’in maceraları bunlarla sınırlı değil. Bir Sherlock Holmes uzmanı olarak tanınan David Stuart Davies‘den Arthur Conan Doyle’un oğlu Adrian Conan Doyle‘a, Michael Dibdin‘den Anthony Horowitz‘e, hatta Stephen King‘den Neil Gaiman‘a kadar bir çok yazar, alengirli bir Sherlock Holmes davası yazmanın çekiciliğine karşı koyamamış. Onlarca kez sinema ve televizyona da uyarlanan Sherlock Holmes, böylece dünyanın en ünlü dedektifi olmakla kalmıyor; hakkında muhtemelen en fazla öykü yazılan dedektifi de oluyor ve ‘221B Baker Street’ adresini, adeta bir dedektiflik mabedine dönüştürüyor.

2. Hercule Poirot (Agatha Christie)

Agatha Christie‘nin ikonik karakterinden biri olan Hercule Poirot da edebiyat dünyasının en ünlü dedektiflerinden biri. Tam tamına 33 roman ve 54 kısa öyküde yer alan Belçikalı dedektif, ilk kez Christie’nin de ilk kitabı olan “The Mysterious Affair at Styles”da (Ölüm Sessiz Geldi; 1920) göründü, tam 55 yıl edebiyat sahnesinde kaldı ve o kadar çok sevildi ki; son kez okuyucu ile buluştuğu “Curtain” (Ve Perde İndi; 1975) romanının ardından The New York Times‘a hakkında bir ölüm ilanı verilen tek kurgusal karakter oldu. Peki okuyucuları tarafından bu kadar sevilen Poirot hakkında Agatha Christie ne düşünüyordu? İşin aslı, Christie onu kelimenin tam anlamıyla “katlanılamaz” buluyordu. Ama kendini halkın sevdiği bir şeyi korumakla yükümlü gördüğünden, bu “bencil küçük ucubeyi” öldürmeyi reddetti. Elbette Poirot’un ünü kitaplarla sınırlı kalmamış, sinema ve televizyonda da bir çok kez boy göstermiştir. Ama rol ile en çok özdeşleşen oyuncu David Suchet‘tir. Bugün hala Hercule Poirot deyince akla gelen resim, Suchet ve onun gökyüzüne doğru uzanan burma bıyıklarıdır.

3. Philip Marlowe (Raymond Chandler)

Amerikan tarzı melankolik dedektiflerden hoşlananlar için ise Raymond Chandler‘ın kaleminden çıkan Philip Marlowe gerçek bir fenomen. İlk kez yazarın 1934 yılında yazdığı “Finger Man” kısa öyküsünde isimsiz bir anlatıcı olan, ardından gelen öykülerde ise ‘Carmady’ ve ‘John Dalmas’ adları ile anılan karakter, asıl kimliğine Chandler’ın ilk romanı olan “The Big Sleep”de (Büyük Uyku; 1939) kavuştu ve o günden beri edebiyat dünyasının en özgün dedektiflerinden biri. Muhtemelen bu kadar sevilmesini de dedektif doğmamış, hayat şartları yüzünden dedektif olmuş bir karakter olmasına borçlu. Gerçekten de Philip Marlowe karakteri bir çok dedektif karakterin aksine insancıl yanları oldukça ağır basan bir portre çiziyor. Sinema ve televizyonda da defalarca boy gösteren Marlowe, Humphrey Bogart ve Robert Mitchum gibi ünlü Hollywood aktörleri tarafından canlandırılmıştır.

 4. C. Auguste Dupin (Edgar Allan Poe)

Dedektif hikayelerinin, hatta kimi araştırmacılara göre polisiye edebiyatın başlangıcı sayılan, Edgar Allan Poe imzalı “The Murders in the Rue Morgue” (Morgue Sokağı Cinayetleri; 1841) kısa öyküsünün baş karakteri C. Auguste Dupin, tüm dedektif karakterlerin babası olarak gösterilir. Öyle ki Sherlock Holmes gibi kült karakterler bile Dupin’den ilham alınarak yazılmıştır. Ancak belirtilmesi gereken şu; Dupin aslında profesyonel bir dedektif değildir ve yer aldığı üç hikayede de gizemi çözmek için farklı motivasyonları vardır. Temel yaklaşımı kendini katilin yerine koymak olan Dupin’in bu becerisi ise hikayelerin anlatıcısı da olan arkadaşının zihnini okuyacak kadar güçlüdür. Poe, Auguste Dupin şahsında, gerek gözlem ve analiz yeteneği, gerek mantık ve hayal gücünü birleştirerek yaptığı tümdengelimler ile hayali dedektiflerin temelini atmış, üstelik bunu ‘dedektif’ kelimesi ortaya çıkmadan önce yapmıştır.

5. Sam Spade (Dashiell Hammett)

Dashiell Hammett‘in “The Maltese Falcon” (Malta Şahini; 1930) romanında boy göstererek Amerikan tarzı sert dedektiflerin ilk örneklerinden olan Sam Spade, listenin ilk üç elemanının aksine tek bir kitapla ünlü olmuş karakterlerden. Buna rağmen o kadar etkili ki, kendinden sonra gelen Philip Marlow gibi karakterlere ilham olduğunu söylemek için fazla düşünmeye gerek yok. Sam Spade, o tanıdık Amerikalı dedektif imajının atasıdır. Hammett, Sam Spade’den “Orijinal değil. O, bütün özel dedektiflerin idealinde olmak istedikleri kişi.” şeklinde bahseder. Gerçekten de Spade, gerek kişiliği, gerek tarzı, gerek görüntüsü ile tam bir ‘Rüyaların Dedektifi’dir. Gerçi 1941 yapımı film noir türü uyarlamada Humprey Bogard tarafından canlandırılınca belleklerdeki sarışın, kaslı ve afacan görüntüsü deforme olmuştur, ama karizmasından hiçbir şey yitirmemiştir.

6. Miss Marple (Agatha Christie)

Edebiyatın sayılı kadın dedektiflerinden Miss Jane Marple, Agatha Christie tarafından yaratılan ikinci kült dedektif. İlki “The Thirteen Problems” (Cinayetler Kulübü; 1932) öykü derlemesi olmak üzere toplam 12 roman ve 20 kısa hikayenin kahramanı olan Marple, kolay kolay örneği görülmeyecek orijinal bir karakter üstelik. Çünkü amatör bir dedektif olan yaşlı kadının bilinmeyeni ortaya çıkarmakta kullandığı yeteneği ne fiziksel gücü, ne çevikliği, ne de içinden geldiği karanlık dünya… Hayır, onun becerisi ağızdan laf alma yeteneği ve üstün zekası. Marple, “İnsanlar, yaşlı teyzelere içlerini dökme eğilimindedirler.” düsturundan hareketle, yaşının ve sevimli yüzünün avantajını kullanarak suçluları buluyor. Maceraları bir çok kez sinema ve televizyona da uyarlanan Miss Marple, bu yönüyle polisiye literatürdeki en sıra dışı dedektiflerden biri olarak okuyucularının -ve bir Marple romanında cameo yapmasına bakılırsa Christie’nin de- gözünde apayrı bir yere sahip.

7. Mike Hammer (Mickey Spillane)

Bir başka ünlü karakter olan Mike Hammer, muhtemelen ülkemizde en çok tanınan Amerikan tarzı sert dedektif. Ama bunu yazarı Mickey Spillane‘in popülerliğine veya sadece orijinal altı romana değil, Kemal Tahir‘in “Mayk Hammer” adı ile yaptığı çeviriler ve yazdığı devam kitaplarına borçlu. Karakterin ilk kez görüldüğü “I, the Jury” (Kanun Benim; 1947), Kemal Tahir’in ‘F. M.’ kalem adı ile 1954 yılında tercüme ettiği ilk kitap aynı zamanda. Bu ilk roman Türkiye’de o kadar büyük başarıya ulaşır ki, kısa zamanda tüm romanlar çevrilir ama çeviriler de yeterli olmaz. Okuyucular yeni öyküler talep edince Kemal Tahir kalemini bu kez tercüme etmek için değil, yeni maceralar yazmak için eline alır. Bu kitapların orijinallerinden de çok tutulması, yerli yazarların daha çok Mayk Hammer öyküsü yazmaya teşvik olmasını sağlar ve bu durum 250’nin üzerinde sahte Mayk Hammer kitabının ortaya çıkması ile sonuçlanır. Amerika’da da son derece popüler olan Mike Hammer romanları, sinema ve televizyona defalarca uyarlanmıştır.

8. Arkady Renko (Martin Cruz Smith)

Amerikalı yazar Martin Cruz Smith‘in sekiz romanının merkezine koyduğu Rus dedektif Arkady Renko, ünü kendi yazarını aşan karakterlerden bir başkası. İlk kez “Gorky Park” (1981) romanıyla okuyucunun karşısına çıkan Renko, Moskova’da Sovyet Rusya’nın milisleri için cinayet araştırmaları yapan bir dedektiftir. Sonraki kitaplarda ise milis kuvvetlerine katılmaktan gemide bir işçi olmaya kadar çeşitli kılıklara girer. Klasik dedektif karakterlerden farklı olarak yoğun iç çatışmalar yaşayan bir portre çizer, öyle ki Sovyet toplumunu da, batının kapitalizmini de sorgulayan bir rol üstlenir. En son ilk kitaptan 32 yıl sonra yayınlanan “Tatiana”da (2013) okuyucusuyla buluşan Arkady Renko, “Gorky Park”ın aynı adlı sinema uyarlamasında ise William Hurt tarafından canlandırılmıştır.

9. Baskerville’li William (Umberto Eco)

Gerçek bir soruşturmanın, hatta özgürce düşünebilmenin bile söz konusu olmadığı bir çağda, rasyonel çıkarımlar yaparak bir ölümü aydınlatmaya çalışan Baskerville’li William (William of Baskerville), bu özelliğiyle polisiye edebiyatın en ilgi çekici dedektiflerinden biri. Umberto Eco‘nun “The Name of the Rose” (Gülün Adı; 1980) romanının baş karakteri olan Baskerville’li William, modern dedektiflerin başarılı bir Orta Çağ uyarlaması olan bir Fransisken rahibi ve eski bir Engizisyon yargıcı. Çağına hayli aykırı bir entelektüelliğe, ayrıca okumayı oldukça keyifli kılan keskin bir zeka ve espri yeteneğine sahip. Roman boyunca şeytanın komplolarına inanan kilise ahalisinin karşısına tutarlı ve mantıklı açıklamalarla çıkıyor; finalde de soğukkanlılığı, cesareti ve aklı ile tüm gizemi çözmeyi başarıyor. 1986 yapımı uyarlamada Sean Connery tarafından canlandırılan karizmatik keşişin düşüncelerini fazla modern bulanlar için not: Eco, kitap için yazdığı diyalogların tamamını Orta Çağ belgelerinden aktarmıştır.

10. Dirk Gently (Douglas Adams)

Doğum adı Svlad Cjelli olan, Dirk Cjelli olarak da bilinen, ama esasen Dirk Gently ismi ile tanınan bu eksantrik ve çılgın dedektif, “The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy” (Otostopçunun Galaksi Rehberi) serisiyle tanınan Douglas Adams‘ın ahir ömrüne sığdırdığı -ama maalesef tamamlayamadığı- diğer özgün eserinin baş karakteri. İlk olarak 1987’de yayınlanan “Dirk Gently’s Holistic Detective Agency” (Dirk Gently’nin Kutsal Dedektiflik Bürosu) kitabında boy gösteren, ikinci kitap “The Long Dark Tea-Time of the Soul”da (Ruhun Uzun Karanlık Çay Saati, 1988) maceralarına devam eden, müthiş maddi sıkıntıları ve tuhaf kafa yapısı ile okuyucularını hayli eğlendiren Gently, kendini bir ‘bütüncül dedektif’ olarak tanımlar. Felsefesi, ‘her şeyin temelde birbirine bağlı olduğu’dur. Biraz bilimsel, biraz felsefik, bolca esprili yaklaşımları ile Douglas Adams’ın tarzını tam anlamıyla yansıtan karakter, yakın zamanda bir mini dizi projesiyle ekranlara da konuk oldu.